पृथ्वी प्रदक्षिणा ६

काही दिवसांतच आपल्याकडे निवडणुकांचे पडघम वाजू लागतील. आत्तापासूनच अनेक संस्थळांनी, वृत्तपत्रांनी, खासदारांच्या पाच वर्षांच्या कामगिरीचा लेखाजोखा मांडायला सुरुवात केलीय. त्यामुळेच अशा एका आगळ्या खासदाराची ही गोष्ट! आपल्या मतदारसंघातल्या मतदात्यांचे ऋण लक्षात ठेवत, स्वतची सिझेरिअन प्रसूती पुढे ढकलून, मतदान करण्यासाठी टय़ुलिप सिद्दीक जेव्हा ब्रिटनच्या संसदेत आल्या तेव्हा साऱ्या जगाचे लक्ष त्यांच्याकडे वळले. ‘लेबर पार्टी’च्या टय़ुलिप या बांगलादेशचे शेख मुजीबुर रेहमान यांची नात आहेत. बांगलादेशाच्या विद्यमान पंतप्रधान शेख हसीना यांची ही भाची! राजकारण त्यांच्या रक्तातच आहे असे म्हटले तर ती अतिशयोक्ती नक्कीच होणार नाही. टय़ुलिप यांच्या मतदारसंघातील लोकांनी ‘ब्रेक्झिट’च्या विरोधात मत दिले होते. त्यांच्या निर्णयाचा सन्मान करण्यासाठी टय़ुलिप यांनीदेखील तीच भूमिका कायम ठेवली. १५ जानेवारीला ब्रिटनच्या संसदेत ‘ब्रेक्झिट’बद्दलचे महत्त्वाचे मतदान होते. तेव्हा ३७ आठवडय़ांच्या गर्भवती टय़ुलिप यांना त्यांच्या पक्षाचे एक मत वाया जाऊ नये म्हणून व्हीलचेअरवर यावे लागले होते. ब्रिटनमध्ये नुकतीच प्रसूती झालेल्या किंवा आजारपणामुळे येऊ न शकणाऱ्या खासदारांसाठी जोडीची पद्धत आहे. म्हणजे असा वैद्यकीयदृष्टय़ा सक्षम नसणारा खासदार आणि दुसऱ्या पक्षातला खासदार जोडी ठरवतात आणि दोघेही मतदान करत नाहीत. त्यामुळे दोन्ही बाजूंचे एक मत कमी होते. पण या प्रकारात जर दुसऱ्या पक्षाचा खासदार उलटला तर आपल्याच पक्षाचे एक मत वाया जाईल आणि प्रतिस्पध्र्याना एक मत मिळेल म्हणून टय़ुलिप यांनी हा पर्याय नाकारला. त्यांनी स्वतची प्रसूती दोन दिवस पुढे ढकलली. केवळ कर्तव्य पार पाडण्यासाठी त्यांनी हा निर्णय घेतला. त्याचेच फळ  म्हणून ब्रिटनच्या संसदेने वैद्यकीयदृष्टय़ा सक्षम नसणाऱ्या खासदारांना एक वर्षांसाठी ‘प्रॉक्सी मतदान’ ही सवलत द्यायचे ठरवले. एक वर्षांनंतर या निर्णयाचा फेरविचार केला जाईल. तिथेही सत्ताधारी पक्षाने टय़ुलिप यांचा हा निर्णय त्यांच्यावर लादला होता, किंवा प्रसिद्धीसाठी घेतला होता, असे आरोप केले. पण अशा कोणत्याही आरोपांना उत्तर देण्यापेक्षा टय़ुलिप यांनी त्यांच्या चिमुकल्याच्या साथीने लगेच कामाला सुरुवातदेखील केली. यूएनमध्ये आपल्या तीन महिन्यांच्या बाळाला स्तनपान करणाऱ्या न्यूझीलंडच्या जसिंदा आर्दन, मूत्रिपडबदलाची शस्त्रक्रिया झाल्यावर हॉस्पिटलमधूनच कामाला सुरुवात करणाऱ्या सुषमा स्वराज, आणि मतदानासाठी प्रसूती पुढे ढकलणाऱ्या टय़ुलिप सिद्दीक यांच्यासारख्या व्यावसायिक बांधिलकी मानणाऱ्या स्त्रिया हे सिद्ध करतात की, स्त्री एकाच वेळी अनेक आघाडय़ा समर्थपणे सांभाळू शकते.

‘मेकअप’शिवायचे सौंदर्य

‘फर्स्ट इम्प्रेशन इज द लास्ट इम्प्रेशन’ असे म्हटले जाते. त्यामुळे तुम्ही काम कसे करता यापेक्षा तुम्ही कसे दिसता, वावरता याला काही कार्यालयांमध्ये जास्त महत्त्वाचे समजले जाते. त्यामुळेच रिसेप्शन डेस्कवर असणारे, हॉटेलमध्ये काम करणारे, हवाईसुंदरी यांना कामाच्या ठिकाणी काही गोष्टींचे बंधन असते. निव्वळ चांगले दिसण्यापेक्षा आकर्षक दिसण्यावर जास्त भर दिला जातो. साहजिकच अशा ठिकाणी काम करणाऱ्यांसाठी मेकअप करणे अनिवार्य असते. या सगळ्याबरोबरच चेहऱ्यावरचे हास्य ‘२४ ७ ७’ टिकवावेच  लागते.  विमान रात्री १२ वाजताचे असो, वा पहाटे ४ वाजताचे, विमानातल्या ‘हवाईसुंदरी’ कायमच नुकत्याच पार्लरमध्ये जाऊन आल्यासारख्या दिसतात. मेकअप ही त्यांच्यासाठी एक अनिवार्य बाब समजली जाते. ‘व्हर्जनि अटलांटिक’ या जगातल्या अग्रगण्य विमान कंपनीने नुकतीच त्यांच्या स्त्री कर्मचाऱ्यांसाठी खास घोषणा केलीय. या कंपनीच्या हवाईसुंदरींना यापुढे मेकअप करण्याची सक्ती असणार नाही. जर त्यांची इच्छा असेल तर त्या मेकअप करू शकतात, पण कंपनीकडून त्यांना तसे कोणतेही बंधन आता नसेल. कोणत्याही गोष्टीचे जेव्हा बंधन होते तेव्हा तिचा जाच वाटायला लागतो. ही गोष्ट उमजूनच बहुधा कंपनीने हा निर्णय घेतला असावा. याबरोबरच त्यांनी आणखीही एक महत्त्वाचा निर्णय घेतला. हवाईसुंदरींना पोशाखातदेखील स्कर्ट किंवा ट्राउजर असा पर्याय उपलब्ध करून दिला जाणार आहे. सुटसुटीत कपडय़ात हालचाली जास्त सहज करता येतात, त्यामुळे अर्थात त्याचा कामावर सकारात्मक परिणाम नक्कीच होणार.

आपल्या सगळ्यांनाच प्रत्येक वेळी निर्णय घेण्याचे स्वातंत्र्य हवे असते, त्यामुळेच ‘व्हर्जनि अटलांटिक’मधल्या कर्मचारी त्यांना नव्याने मिळालेल्या या स्वातंत्र्यावर नक्कीच खूश असणार. स्वतच्या इच्छेने सौंदर्यप्रसाधने वापरणे वेगळे आणि कोणीतरी सक्ती करतो म्हणून वापरणे वेगळे. त्यामुळे जरी सक्ती नसली तरीही ‘व्हर्जनि’मधल्या अनेक स्त्री कर्मचारी सौंदर्यप्रसाधने वापरतीलही, पण तो त्यांचा निर्णय असेल. आपण कसे दिसावे, काय घालावे हा निर्णय आपण घ्यायचाय, याचा आनंदच काही वेगळा असतो. सुंदर दिसायची आस सगळ्यांनाच असते. त्यामुळे मेकअप

करू नका सांगितल्यावर आपल्या स्त्री कर्मचारी अगदीच बेंगरूळ वेशात येणार नाहीत ही खात्री असल्यानेच कंपनीने हा निर्णय घेतला असेल. ‘तुमच्या आतलं खरं सौंदर्य बाहेर येऊ दे’ म्हणणाऱ्या ‘व्हर्जनि अटलांटिक’चे अनुकरण इतर एअरलाइन्स कंपन्या कधी करतात हे आता बघितले पाहिजे.

‘विने’श

‘वेगवेगळे क्रीडाप्रकार जगातल्या लोकांना एकत्र आणू शकतात आणि लोकांचा एकमेकांकडे बघायचा दृष्टिकोन बदलवू शकतात,’ हे जॉन रुपर्ट यांचे मत सर्वश्रुत आहे. दक्षिण आफ्रिकेतले मोठे व्यावसायिक जॉन फक्त बोलून थांबले नाहीत तर त्यांनी एक संस्था स्थापन केली आणि जगभरातल्या वेगवेगळ्या खेळाडूंना, संघांना ‘लॉरेसवर्ल्ड  स्पोर्ट्स अकादमी’तर्फे बक्षीस द्यायला सुरुवात केली. ही संस्था २००० पासून जगभरातल्या खेळाडूंचा, संघांचा सन्मान करते आहे. गेल्या १९ वर्षांमध्ये न घडलेली घटना या वर्षी घडली. पहिल्यांदा एखाद्या भारतीय खेळाडूला इथे नामांकन मिळाले. ‘दंगल’ या चित्रपटामुळे गीता आणि बबिता फोगट घरोघरी पोहोचल्या. त्यांच्याच चुलत बहिणीला विनेशला या वर्षीच्या ‘लॉरेसवर्ल्ड  स्पोर्ट्स कमबॅक ऑफ द इयर’ पुरस्कारासाठी नामांकन मिळाले होते. या श्रेणीत तिच्याबरोबरच नामांकन मिळवणारे बाकीचे खेळाडू पाहिले तर तिच्या या कामगिरीचे महत्त्व लक्षात येईल. गोल्फपटू टायगर वूड्स, स्केटर युझुरू हान्यू, मार्क मॉरीस आइस स्केटबोर्डर, लिंडसेवॉन ही दोन वेळची विश्वविजेती अल्पाईन स्की खेळाडू, आणि बिबिअन मेंटेल स्पी हिने तर ५ मोठय़ा शस्त्रक्रिया, ९ वेगवेगळे कर्करोगविरोधी उपचार घेऊन, पॅराऑलिम्पिकमध्ये तीन वेळा सुवर्णपदक मिळवले आहे. या सगळ्यांना विनेशबरोबर नामांकन मिळाले होते. गोल्फपटू टायगर वूड्स २०१९ चा ‘कमबॅक ऑफ द इयर’ ठरला, पण त्यामुळे इतर खेळाडू कमी नक्कीच ठरत नाहीत!

‘दंगल’ चित्रपटामुळे गीता-बबिता फोगटचा संघर्ष आपल्यापर्यंत पोचला. पण ज्या वेळी गीता-बबिता तयार होत होत्या, तेव्हाच त्यांना बघत विनेशपण तयार होत होती. हरियाणासारख्या राज्यात, जिथे स्त्रीभ्रूण हत्येचं प्रमाण मोठं आहे, तिथे एकाच परिवारातल्या चार मुली, (रितू, गीता, बबिता आणि विनेशची अजून एक बहीण) कुस्ती खेळत देशाला पदकं  मिळवून देतात ही नक्कीच अभिमानाची गोष्ट आहे. विनेश ही कॉमनवेल्थ आणि आशियाई स्पर्धामध्ये पदक मिळवणारी पहिली भारतीय स्त्री आहे. आजवर तिने ग्लासगो, गोल्डकोस्ट (ऑस्ट्रेलिया), जकार्ता इथं सुवर्णपदकं मिळवलीत. याखेरीज इतरही अनेक ठिकाणी पदकांची कमाई केलेली आहेच.

ज्या समाजात मुलींचा जन्म दुखाची गोष्ट समजली जात होती अशा समाजात मुळात मुलांचा समजला जाणारा खेळ खेळणे नक्कीच सोपे नव्हते. अशा सामाजिक पार्श्वभूमीतून आल्यामुळे जर आपण काही करून दाखवले तर नंतर येणाऱ्या मुलींसाठी वाट थोडी तरी सुकर असेल या जाणिवेतूनच फोगट भगिनी भारताबाहेरसुद्धा स्वतची वेगळी ओळख तयार करत आहेत.  ‘खेळ म्हणजे फक्त मुलांचे/ पुरुषांचे’ या मानसिकतेतून आपला समाज बाहेर पडत आहे. आणि सरकारी-बिगरसरकारी संस्थादेखील क्रिकेट सोडून इतर क्रीडाप्रकारांकडे लक्ष देत आहेत. शालेय वयातच गुणवत्ता लक्षात घेऊन त्यांच्यावर काम होत आहे, हे नक्कीच सुखावह चित्र आहे.

विनेशला हा पुरस्कार यंदा मिळाला नाही, पण ‘अर्जुन पुरस्कारा’ने सन्मानित असलेली विनेश यापुढेही दर्जा राखून खेळत राहील. पुढं काय सांगावं कदाचित २०२० मध्ये ऑलिम्पिकचे सुवर्णपदक जिंक त कॉमनवेल्थ, आशियाई स्पर्धा आणि ऑलिम्पिक जिंकणारी पहिली भारतीय महिला कुस्तीपटूसुद्धा ठरेल. नावातच ‘विन’असणाऱ्या विनेशला अजून अनेक सामने जिंकण्यासाठी शुभेच्छा!

लोकसत्ता, चतुरंग १६ मार्च २०१९ 

#पृथ्वीप्रदक्षिणा